Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn lực lao động Việt Nam.
Một là, về chính sách và cơ chế đới với nguồn lực lao động
Vấn đề phát triển nhân tố người lao động trong lực lượng sản xuất
Việc xây dựng và phát triển nguồn lực lao động Việt Nam chỉ có thể được thực hiện thông qua một hệ thống các giải pháp mang tính chiến lược, từ việc thống nhất những quan điểm chung về lý hợp của toàn bộ xã hội, Đảng, chính quyền, đoàn thể, cộng đồng, gia đình và mỗi cá nhân để thực hiện chiến lược này.
Chính sách và cơ chế phát triển con người hay nguồn lực lao động ở nước ta cần phải được thực hiện trên cơ sở tư tưởng Hồ Chí Minh về giải phóng con người trong mối quan hệ với giải phóng dân tộc và giải phóng giai cấp, trong đó mục tiêu giải phóng con người là cao cả nhất. Nói về các biện pháp xây dựng và phát triển con người, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng: “Xây dựng con người cũng phải có ý định rõ ràng như nhà kiến trúc”(3), để từ đó có thể xác định rõ được mục đích, xác địch được tiêu chuẩn, xác định nguyên tắc… để tất cả các tổ chức, các cá nhân theo đó mà thực hiện.
Có thể nói, các giải pháp về chính sách và cơ chế chính là những giải pháp mang tính chủ động, trực tiếp, thể hiện trong việc lập kế hoạch, xây dựng và phát triển về chính con người. Vì vậy, giải pháp về chính sách và cơ chế là giải pháp quan trọng hàng đầu. Con người phải là nhân vật trung tâm của các chiến lược phát triển.
Nguyên tắc chung để phát triển nguồn lực lao động hay con người chính là phải tôn trọng và bảo vệ quyền con người, gắn quyền con người với quyền và lợi ích của dân tộc, đất nước và quyền làm chủ của nhân dân. Đảng và Nhà nước ta phải thống nhất được những mục tiêu chung mang tính chiến lược, trên cơ sở đó xây dựng những chính sách khoa học và hợp lý cho việc phát triển con người. Các chính sách này rất đa dạng và phong phú nhưng có thể tập trung vào những mặt chủ yếu sau:
- Thứ nhất, những chính sách trực tiếp và cụ thể hướng vào việc xây dựng và phát triển con người, nâng cao không ngừng điều kiện vật chất và tinh thần cho con người, nâng cao những điều kiện ăn ở, sinh hoạt, giữ gìn sức khỏe và phát triển thể chất.
- Thứ hai, những chính sách có sự lồng ghép chiến lược xây dựng và phát triển con người vào các chiến lược phát triển kinh tế xã hội, gắn việc đầu tư phát triển kinh tế với việc đầu tư cho con người, tạo công ăn việc làm cho con người, thông qua cơ chế thị trường kích luận và phương pháp luận, xác định các mục tiêu cơ bản, đến việc xây dựng hệ thống chính sách và cơ chế phát huy được sức mạnh tổng thích năng lực lao động sáng tạo của con người.
- Thứ ba, xây dựng và hoàn thiện các chính sách nhằm nâng cao khối đại đoàn kết dân tộc, hoàn thiện cơ chế mới, phát huy nguồn lực và tiềm năng của xã hội cho công tác xây dựng và phát triển nguồn lực con người. Tạo một môi trường xã hội tốt nhất để con người có thể tự tu dưỡng, phấn đấu, rèn luyện, thực hiện đồng bộ quá trình giáo dục và tự giáo dục.
Hai là, về giáo dục, nâng cao dân trí, xây dựng xã hội học tập và phát triển nhân tài cho nguồn lực lao động
Đảng và Nhà nước cần đưa ra được các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả các hoạt động giáo dục đào tạo. Cần phải huy động được mạnh mẽ các nguồn lực của toàn xã hội, hỗ trợ thanh niên học tập thường xuyên, liên tục, suốt đời, đóng góp mọi khả năng của mình cho đất nước. Cần tạo cơ sở để hình thành và phát huy tốt truyền thống học tập của người Việt Nam, làm hình thành ở thanh thiếu niên những định hướng giá trị đúng đắn. Nói cách khác là Nhà nước cần sớm xây dựng và phát triển được một xã hội mà trong đó mọi người dân đều có điều kiện để học tập, có ý thức nâng cao kiến thức và học vấn của mình – một xã hội học tập.
Trong xã hội đó các hoạt động giáo dục không phải chỉ là công việc của Nhà nước, của ngành giáo dục mà là của toàn bộ xã hội. Cần có các giải pháp huy động được mọi nguồn lực xã hội cho các hoạt động giáo dục, đào tạo, xây dựng và phát triển con người.
Cùng với việc phát triển một xã hội học tập, xây dựng con người, nguồn lực lao động trên cơ sở phát triển học vấn và trí tuệ, Đảng và Nhà nước cũng phải xây dựng một chiến lược phát hiện, đào tạo bồi dưỡng và sử dụng nhân tài.
Cần phải có kế hoạch và chương trình cụ thể, phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng phát huy mọi tiềm năng và sức sáng tạo của đội ngũ trí thức để tạo nguồn lực trí tuệ và nhân tài cho đất nước. Phải coi việc phát triển nhân tài là một nhiệm vụ chung của toàn thể xã hội theo quan điểm “hiền tài là nguyên khí quốc gia”. Phải xây dựng một cơ chế đánh giá và sử dụng nhân tài một cách đúng đắn, xây dựng cơ sở pháp lý để nhân tài phát huy được thế mạnh của mình trong việc xây dựng đất nước.
Ba là, về an ninh con người và an sinh xã hội cho nguồn lực lao động
An ninh con người được thiết lập nhằm hướng tới việc bảo vệ con người trong một thế giới mà sự rủi ro vẫn còn tồn tại như là những hiểm họa. An ninh con người chính là một hệ thống các cơ chế vận hành, các giải pháp nhằm phòng ngừa, ngăn chặn, xử lý và hỗ trợ con người trước những nguy cơ và hiểm họa từ tự nhiên và từ xã hội.
Vì vậy, việc xây dựng con người bao giờ cũng gắn liền với các cách thức duy trì sự ổn định của cuộc sống cho những nhóm xã hội yếu thế. Nhà nước phải có chính sách và cơ chế duy trì các hoạt động an ninh con người và an ninh xã hội. Phải tổ chức tốt các hoạt động cứu trợ xã hội, xóa đói giảm nghèo, tạo công ăn việc làm cho những khu vực nghèo đói, vùng sâu vùng xa. Khuyến khích sự làm giàu hợp pháp đi đôi với giảm nghèo bền vững. Có chính sách hợp lý trong việc điều tiết các nguồn thu nhập xã hội, giảm bớt sự phân hóa giàu nghèo. Thực hiện tốt các chính sách ưu đãi xã hội với những người có công, chú trọng cải thiện điều kiện sống, lao động, học tập của thanh thiếu niên, giáo dục và bảo vệ trẻ em. Chú ý chăm lo tới cuộc sống của những người già, người neo đơn, người tàn tật, trẻ mồ côi.
Xây dựng và phát triển một hệ thống an sinh xã hội rộng lớn từ trung ương tới địa phương, vừa giải quyết tốt những vấn đề mới nảy sinh vừa đảm bảo nâng cao dần đời sống của con người và cư dân các vùng khó khăn, vùng sâu vùng xa. Nhà nước phải trực tiếp chủ trì và điều hành các hoạt động an sinh xã hội và an ninh con người. Kết hợp việc đẩy mạnh các hoạt động đảm bảo an ninh con người với tăng cường các hoạt động bảo hiểm xã hội, tạo điều kiện để các tổ chức chính trị – xã hội, các tổ chức phi chính phủ, các cộng đồng cư dân và các cá nhân tham gia tích cực vào công tác an ninh con người và an sinh xã hội.
Bốn là, xây dựng hệ giá trị xã hội mới và ngăn chặn các sai lệch xã hội với con người
Sự phát triển của kinh tế thị trường được thực hiện chưa lâu nhưng nhiều tệ nạn xã hội đã nảy sinh và lan rộng tới mức chóng mặt. Việc chưa được chuẩn bị một cách kỹ càng về mặt xã hội so với mặt kinh tế trong việc chuyển từ cơ chế quản lý kế hoạch hóa tập trung sang cơ chế thị trường đã khiến cho việc lý giải và chữa chạy các tật bệnh xã hội còn có phần lúng túng.
Những hiện tượng sai lệch trong một nhóm nhỏ người có thể nhanh chóng trở thành đốm lửa lan mạnh trong những nhóm người có cùng hoàn cảnh và điều kiện khác. Những sai lệch trong nhận thức chính trị có thể gây mất ổn định xã hội và trật tự trị an, dễ bị các thế lực chính trị lừa gạt, lôi kéo. Những sai lệch trong hoạt động kinh tế, trong sự định hướng giá trị lao động và việc làm, có thể gây hậu quả nghiêm trọng đối với việc phát triển nguồn nhân lực, ảnh hưởng tới khả năng hoạt động sáng tạo của xã hội.
Những sai lệch trong văn hóa nghệ thuật có thể gây những nhiễu loạn trong các giá trị về cảm thụ và sáng tạo thẩm mỹ, dẫn dư luận xã hội vào những cảm xúc không lành mạnh, thậm chí phi nhân bản. Những sai lệch trong phạm vi các hoạt động xã hội có thể là nguyên nhân của những sai phạm về pháp luật, sự gia tăng của tội ác, sự mở rộng của các tệ nạn xã hội, của nạn trộm cắp, ma túy, rượu chè, cờ bạc, mại dâm…
Các sai lệch xã hội có thể hiện diện ở mọi ngóc ngách của cuộc sống đời thường, trên mọi cấp độ của hành vi cá nhân, nhóm xã hội, thậm chí trong cả một cơ chế. Hướng vào mục tiêu khắc phục một cách đầy đủ và toàn diện các sai lệch xã hội, Đảng và Nhà nước cần có một cơ chế mang tính hệ thống các giải pháp ở tầm rộng lớn cần phải được chú trọng, trong đó mỗi hệ thống lại hàm chứa nhiều giải pháp ở phạm vi hẹp và cụ thể hơn.
- Thứ nhất, là hệ thống giải pháp hướng vào việc trị lý sai lệch từ cơ sở kinh tế – xã hội của xã hội, tức là nhằm ngăn chặn tận gốc rễ các sai lệch xã hội, loại bỏ những nguyên nhân làm nảy sinh các sai lệch này.
- Thứ hai, là hệ thống những giải pháp trị lý các sai lệch xã hội thông qua việc xây dựng các chuẩn mực xã hội và sự định hướng giá trị lành mạnh.
- Thứ ba, là những giải pháp trị lý xã hội hướng trực tiếp vào việc tấn công các sai lệch xã hội, xây dựng một hệ thống tổ chức điều hành và quản lý có hiệu lực để kiểm tra, khám phá và loại trừ các hành vi phạm tội.
Năm là, về nâng cao vị thế, vai trò của nguồn lực lao động, tôn trọng con người, dân chủ và công bằng xã hội.
Xây dựng và phát triển con người cũng gắn liền với chính công cuộc giải phóng con người, nâng cao vị thế và vai trò của con người, tôn trọng con người. Điều này chỉ có thể có được khi Nhà nước ta xác lập được những giải pháp mang tính cơ bản – đó là xây dựng một cộng đồng văn minh, trong đó tất cả các giai cấp, các tầng lớp dân cư, các nhóm xã hội đều đoàn kết, bình đẳng về nghĩa vụ và quyền lợi, hướng tới một xã hội tôn trọng những giá trị cơ bản về con người, xác lập một nền văn minh nhân đạo với con người.
Trong điều kiện phát triển đất nước hiện nay, với sự lớn mạnh cả về thế và lực của đất nước sau những năm đổi mới, Đảng ta càng có cơ sở để mở ra những khả năng và điều kiện mới, thực hiện những chỉ tiêu về giải phóng con người mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ dẫn và định hướng, Đảng ta không chỉ có điều kiện mở rộng sự quan tâm hơn nữa tới đời sống vật chất và tinh thần của con người, mà còn tăng cường các hoạt động dân chủ, tạo điều kiện để người dân tham gia rộng rãi vào những hoạt động kinh tế, chính trị và phát triển con người.
Việc xây dựng nguồn lực lao động Việt Nam sẽ gắn liền với một quá trình tác động khách quan và chủ quan tới chính con người. Hình ảnh tương lai của người Việt Nam sẽ như thế nào là tùy thuộc vào sự vận động và phát triển của chính những hoạt động có chủ đích của người Việt Nam hiện nay.
Vấn đề là ở chỗ, Đảng ta cần phải làm sao để mở rộng các hoạt động tự giác, thu hẹp các hoạt động tự phát trong quá trình vận động và phát triển khách quan của con người, hướng tới tương lai. Đây chính là những điểm cần được nhấn mạnh và phát huy trong chiến lược xây dựng và phát triển nguồn lực lao động Việt Nam. Ở đây, vai trò của Đảng, Nhà nước, các nhà hoạch định chính sách, vai trò của các tổ chức chính trị xã hội, đoàn thể, nhà trường, cộng đồng, gia đình và của chính cá nhân con người là nhân tố quyết định.
BÙI THANH HỒNG (*) Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn TP.HCM.
